Chùa Hội Linh có tên gọi khác là Hội Linh Cổ Tự , lúc thành lập chùa đến nay đã hơn một thế kỷ. Chùa thuộc dòng Lâm Tế Tông – một trong hai tông của Thiền tồn tại ở Nhật Bản, ngoài việc thờ Phật Thích Ca Mâu Ni, còn thờ nhiều tượng Phật và Bồ Tát.
Chùa Hội Linh
Chùa được xây dựng vào năm Đinh Mùi – 1907 trên phần đất do ông Phạm Văn Bường và bà Nguyễn Thị Tám hiến tặng. Ban đầu chùa được xây dựng rất đơn sơ, vật liệu chỉ là tre lá và đặt tên là Hội Long Tự. Chùa còn có tên gọi khác là chùa Xẻo Cạn, sở dĩ chùa có tên như vậy do cạnh chùa trước đây có con rạch cạn nay đã bị lắp lại. Sau nhiều năm chùa xuống cấp và được xây dựng bằng vật liệu kiên cố, tại chùa còn lưu giữ hai bảng khắc gỗ công đức của 75 phật tử đã góp công trùng tu lại chùa. Và cái tên Hội Linh Cổ Tự ra đời từ đó.
Cổng vào chùa Hội Linh
Về mặt kiến trúc: chùa có đầy đủ cổng tam quan, chánh điện, hậu đường, giảng đường. Khi chúng ta đi từ ngoài vào sẽ đi qua Cổng tam quan nép mình dưới bóng cây bồ đề, xung quanh là dãy tường rào hình cánh cung gồm một cổng chính và hai cổng phụ. Cổng chính vươn ra phía trước có hai lớp mái, các mái ngói của cổng chính và hai cổng phụ đều là mái cong được lợp bằng ngói âm dương màu xanh rất đẹp. Trên mái ngói cổng chính được điểm tô hình lưỡng long tranh châu, một loại hình trang trí rất thường gặp ở chùa, đình Nam Bộ. Hai bên cổng chính đôi câu đối bằng chữ Hán:
Hội thượng diên chân chùa tiếp dân thập phương quy giác lộ
Linh sơn khai nhãn tạng đề huế tứ chúng xuất mê tân.
Hai câu có nghĩa: Chùa là nơi hội tụ mọi người không phân biệt người sang hèn ai cũng có quyền đến để nghe phật pháp, được hướng dẫn lời Phật dạy, dạy bảo con người vào con đường hiền lành, hạnh phúc làm việc tích đức .
Tượng Quan Thế Âm Bồ Tát
Giữa ao sen hình bán nguyệt là tượng Quan Thế Âm Bồ Tát cao gần 3m xung quanh trồng những cây dương liễu lao xao trước những cơn gió nhẹ. Sở dĩ có hình ảnh cây dương liễu vì đây là một trong số hình ảnh biểu trưng cho phẩm hạnh của Bồ tát. Cành dương liễu yếu mềm dẻo dai khó gãy, gió chiều nào theo chiều đó nhưng không gãy tượng trưng cho sự nhẫn nhịn. Chính hình ảnh cây dương liễu nơi đây đã cho ta bài học nên nhẫn nhịn để nhận những kết quả tốt đẹp trong cuộc sống.
Cổng trái là lối đi chính vào chùa. Bên trái có bảo tháp cao hơn 10m, là nơi yên nghỉ của các cố hòa thượng sáng lập chùa. Bên phải là miếu Thổ Thần, bên trái là miếu Ngũ Hành trong sân còn trồng rất nhiều cây kiểng đẹp tạo không khí bình yên chốn tu hành. Khi bước vào chùa ta sẽ bắt gặp ngay phòng thuốc từ thiện – nơi chuẩn đoán và khám chữa bệnh miễn phí cho mọi người.
Chánh điện trong chùa Hội Linh
Chánh điện rộng 288m2, nóc cao hơn 9m, có hai cửa chính đi vào, chia làm 3 gian. Ở mặt tiền phần trên là 3 gian cổ lầu, ở giữa là tượng Phật A Di Đà hai bên là tượng Đại Thế Chí Bồ Tát và Quan Thế Âm Bồ Tát. Mái ngôi chùa được làm bằng vật liệu xi măng đúc hình vảy cá, trên đỉnh là hình búp sen bên cạnh đó là cách trang trí bằng hình ảnh dây lá. Điện thờ chính có 3 gian nhỏ, bên trong thờ nhiều tượng phật rất uy nghi, tôn nghiêm. Tại 3 gian thờ có treo các bức hoành phi được khắc bằng chữ Hán. Điện thờ chính giữa được chạm khắc rất công phu hình ảnh cây, hoa, lá, rồng, phụng, hưu sơn son thếp vàng. Chùa được xây dựng bằng nhiều vật liệu khác nhau nhưng đặc biệt, mái của chùa được đỡ bằng hàng cột gỗ lim cổ xưa với đường kính 25cm. Điểm đặc biệt là cột bằng gỗ, chân đế bằng đá tảng, trụ xi măng chạm trổ hình hoa sen nhìn rất đẹp mắt, trên mỗi cột đều có hàng liễn đối bằng chữ Hán. Các khung bao lam nơi chánh điện và điện thờ được chạm trổ rất công phu, trên mỗi cột đều có hàng liễn đối. Các hoa văn được chạm trổ đều theo nguyên tắc truyền thống long, quy, phụng, hưu, mai, lan, cúc, trúc, sen. Ngôi chùa được đánh giá rất cao về mặt kiến trúc cũng như giá trị văn hóa mà chùa mang lại.
Tượng thừ bên trong chùa
Ngoài kiến trúc độc đáo nhà chùa còn lưu giữ rất nhiều tác phẩm mỹ thuật đặc sắc. Đó chính là hệ thống tượng thờ, có hơn 100 tượng thờ lớn nhỏ trong đó có những tượng bằng gỗ được chạm trổ rất công phu như tượng Chuẩn Đề 18 tay cưỡi khổng tước, Địa Tạng hay nhóm tượng Phật La Hán được xem là nhóm tượng quý, đẹp. Nhưng nổi bật hơn nữa là tượng ông Giám Trai ngồi trên bệ gỗ, tay cầm búa, ở trần lộ rõ bộ xương. Ông là người tự nguyện suốt đời ở trong nhà bếp lửa, nấu cơm cho chúng tăng, ông là hiện thân của đức hi sinh. Và có thể nói tài hoa của các nghệ nhân lúc bấy giờ thể hiện rất rõ nét qua bức tượng này. Bên cạnh đó còn có bộ binh khí mười sáu món vũ khí chói chang.
Chùa đã gắn liền với 2 cuộc trường kì kháng chiến của dân tộc: chống Pháp và Mỹ của nhân dân Cần Thơ. Chùa là nơi che chở, nuôi dưỡng nhiều cán bộ lãnh đạo cách mạng. Năm 1946 để bảo vệ cơ sở cách mạng tại đây Hòa thượng Thích Pháp Thân đã đốt một phần ngôi chánh điện của chùa, điều này thể hiện sự hi sinh to lớn của nhà chùa và tinh thần yêu nước, bảo vệ cán bộ, bảo vệ cách mạng. Sau hiệp định Gieneve, chùa Hội Linh tiếp tục là cơ sở cách mạng vững chắc và bảo vệ an toàn cho nhiều cán bộ bám trụ hoạt động. Địch nghi chùa Hội Linh là cơ sở “Việt cộng nằm vùng” nên đã tiến hành vây bắt tra tấn dã man nhưng tất cả chư tăng, phật tử đều vững lòng kiên trung với cách mạng cho đến ngày giải phòng miền Nam thống nhất đất nước.
Những đóng góp và công lao to lớn ấy, nhà nước đã trao tặng cho nhà chùa, các vị hòa thượng trụ trì, các phật tử chung quanh chùa nhiều bằng khen và huân chương. Đặc biệt, nhà nước đã tặng huy chương kháng chiến hạng Nhất cho chùa Hội Linh. Vào ngày 21/06/1993, Bộ Văn hóa Thông Tin đã công nhận chùa Hội Linh là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.
